ZABUDOWA PL. GDAŃSKIEGO.

Rozmach z jakim w latach miedzywojennych zamierzano wybudować w Pile przy pl. Gdańskim dzielnicę rządową, sprawiał zdumiewające wrażenie. Co prawda miasto do pełnienia nowej roli, jaką było zarządzanie prowincją, było zupełnie nieprzygotowane i brakowało wówczas pomieszczeń dla biur i urzędów, jednak plan zabudowy rozmiarami projektowanych budynków przekraczał realne i rzeczywiste potrzeby miasta. W zamierzeniu całego przedsięwzięcia chodziło raczej o wywołanie wrażenia germańskiej potęgi, stworzenie pozorów miasta kwitnącego i wspaniale rozwijającego się, które po zakończeniu I wojny światowej wciąż pozostawało w granicach Niemiec.

Po awansie Piły do rangi stolicy nowej prownicji Poznań – Prusy Zachodnie, zaczęły z Niemiec spływać do miasta fundusze na budowę nowych obiektów administracji publicznej. Na przedmieściu Borkowo, zamieszkałym przez ludność najuboższą, postanowiono wybudować dzielnicę administracyjno-kulturalną, która w zamierzeniu miała podnieść rangę tej części miasta do rangi nowego centrum. Władze miejskie przeznaczyły w tym celu pod zabudowę plac targu konnego o wymiarach 100×150 m, na którym według koncepcji oprócz budynków administracyjnych powstać miał także Dom Ludowy z teatrem, biblioteka i muzeum.

fot1-danziger_platz4
plan zabudowy pl. Gdańskiego z roku 1925

Po rozpisaniu konkursu na projekt architektoniczno-urbanistyczny budowy nowej dzielnicy, wybrano koncepcje autorstwa urbanisty prof. Bonatz i architekta F.E.Scholer z Stuttgartu. Zgodnie z założeniami przy pl. Gdańskim oprócz gmachu rejencji powstać miał również budynek Głównego Urzędu Celnego, Urzędu Finansowego, Urzędu Pracy, a także obiekt kulturalno-administracyjny mieszczący teatr, bibliotekę miejską oraz muzeum. Pojawiła się nawet śmiała koncepcja wybudowania nowego ratusza, w formie imponującego wieżowca, który planowano zlokalizować w miejscu obecnego pl. Domańskiego. Ostatecznie odstąpiono jednak od tego pomysłu

jedna z koncepcji prof. Bonatz i arch. Scholer ze Stuttgartu - widok na plac Gdański
jedna z koncepcji prof. Bonatz i arch. Scholer ze Stuttgartu – widok na plac Gdański
widok od strony rzeki na ratusz - prof. Bonatz i arch. Scholer ze Stuttgartu
widok od strony rzeki na ratusz – prof. Bonatz i arch. Scholer ze Stuttgartu
widok na pl. Gdański z lotu ptaka - prof. Bonatz i arch. Scholer ze Stuttgartu
widok na pl. Gdański z lotu ptaka – prof. Bonatz i arch. Scholer ze Stuttgartu

Po odpowiednich uzgodnieniach 4 kwietnia 1925 r władzom rejencji została przekazana w formie darowizny duża działka w północnej części placu, na której zaprojektowano monumentalny budynek, przeznaczony na siedzibę władz prowincji a także Dyrekcji Policji oraz Urzędu Kultury.
Prace budowlane na obiekcie rozpoczęły się w czerwcu 1926 r. i zakończyły się w czerwcu 1928 r.

W ciągu dwóch lat powstał ogromny gmach z cegły klinkierowej, na planie czworoboku o wymiarach 100 x 65 m, z dwoma wieżami o wysokości 22 m, oraz dwoma wewnętrznymi dziedzińcami. Architektura budynku, oparta o wschodni styl rycerski, swoją prostotą nadała budynkowi dumnego i reprezentacyjnego wyglądu.

rysunek elewacji frontowej budynku Regierungsgebaeude
rysunek elewacji frontowej budynku Regierungsgebaeude

Na parterze budynku mieściła się kasa rejencji, powiatu i nadleśnictwa, a także pomieszczenia tych wydziałów, którym odpowiadał największy ruch petentów. Na pierwszym piętrze Nadprezydium i Komisja Okręgowa. Drugie i trzecie piętro zarezerwowane było dla pozostałych wydziałów. Dla lepszej orientacji wewnątrz budynku korytarze poszczególnych pięter utrzymane były w różnej kolorystyce. Kolory drzwi, podłóg i ścian przyporządkowane były konkretnym kondygnacjom.

W holu głównym znajdowała się klatka schodowa z czterobiegowymi kamiennymi schodami i stalową balustradą, a także winda przeznaczona dla ruchu pasażerskiego. W zachodnim skrzydle budynku, zdecydowanie niższym od głównej części, mieściły się mieszkania służbowe dla urzędników. Wszystkie pomieszczenia budynku wyposażone były w bieżącą wodę i centralne ogrzewanie.

Na pietrze zlokalizowana była sala plenarna o wymiarach 19,43×8,35m i wysokości 6 m, której szczególną ozdobą były freski na ścianie zatytułowane „Symboliczne zwycięstwo Rzeszy” autorstwa prof. Heinricha Campendonk z Duesseldorf.  W holu Sali plenarnej podziwać można było również herby poszczególnych powiatów i miast prowincji, autorstwa malarza na szkle pochodzącego z Piły o nazwisku Lueder. Sala plenarna wyposażona była w instalację klimatyzacyjną.

freski „Symboliczne zwycięstwo Rzeszy” prof. Heinricha Campendonk z Duesseldorf
freski „Symboliczne zwycięstwo Rzeszy” prof. Heinricha Campendonk z Duesseldorf

Skrzydło przy rzeźni, w którym mieściła się Dyrekcja Policji, posiadało osobne wejście i osobną klatkę schodową. Dzięki temu część ta w każdej chwili mogła zostać oddzielona od pozostałej i niezależnie funkcjonować.

Monumentalny budynek rejencji zajmował północną część placu Gdańskiego. W zachodniej części powstały trzypiętrowe budynki o stromych dachach, w których pomieściły się: Urząd Pracy, Urząd Finansowy i Główny Urząd Celny. Wschodnia część placu, przeznaczona została pod zabudowę obiektem kulturalno-administracyjnym. Powstał tutaj budynek teatru połączony z obiektem administracyjno-usługowym.

budynek teatru i skrzydła administracyjno-usługowego - okres międzywojenny
budynek teatru i skrzydła administracyjno-usługowego – okres międzywojenny

Teatr zaprojektowany jako niezależna bryła, cofnięty w stosunku do skrzydła administracyjnego o 8 m, zbudowany został na planie prostokąta o wymiarach 60×32 m. Przeznaczony był na potrzeby koncertów, na zbiory wszystkich sztuk, wystawy, spektakle teatralne, wykłady. W sali teatru mieściły sie 644 miejsca na parterze i 534 miejsca na górze.

Rzut parteru budynku teatru i skrzydła administracyjno-usługowego.
Rzut parteru budynku teatru i skrzydła administracyjno-usługowego.

Architektura skrzydła administracyjno-usługowego o długości 81 m, z dwupiętrowym podcieniem i 7 metrowymi smukłymi betonowymi filarami, miała wprowadzić pewien dysonans pomiędzy dwoma dominującymi w zabudowie placu budynkami – budynkiem rejencji i teatrem.

Rzut piętra budynku teatru i skrzydła administracyjno-usługowego.
Rzut piętra budynku teatru i skrzydła administracyjno-usługowego.

Od 1930 roku w skrzydle administracyjnym mieściła się biblioteka miejska. Na parterze zlokalizowana była jasna wypożyczalnia, w której ułożone były katalogi książek, i w której przyjmowano wypożyczających. Wypożyczalnia połączona była z czytelnią, gdzie przy 11 stolikach mogło pracować do 22 osób. Na piętrze znajdowały się pokoje kierownika biblioteki i magazyny z książkami.

Paweł Grzybowski – mw.pila